Η Αντιγόνη του Σοφοκλή- Α΄Επεισόδιο, Α΄Στάσιμο-Σχόλια από τον C.M. Bowra

Η άρνηση του Κρέοντα να θάψει τον Πολυνείκη

Η άρνηση ταφής αποτελεί, φαίνεται, τη λογική συνέπεια μιας αντίληψης, σύμφωνα με την οποία η πόλη απαιτεί απ’ τον πολίτη της ύψιστη νομιμοφροσύνη. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει πολύ εύκολα, εφόσον ο Πολυνείκης είναι αναμφισβήτητα προδότης. Επιπλέον, εφόσον είναι νεκρός, η μόνη τιμωρία που είναι δυνατή γι’ αυτόν, πρέπει να επιβληθεί στο πτώμα του και το πνεύμα του. Αν το σώμα του κατασπαραχθεί από τα αρπαχτικά όρνια και το πνεύμα του αποκλειστεί από την παρηγοριά που ο τάφος προσφέρει, θα υποφέρει , κι αυτό θα εμποδίσει άλλους ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά του. [ …]
Η κανονική διαδικασία στη μεταχείριση του Πολυνείκη θα ήταν να επιτραπεί η ταφή του έξω από τα σύνορα της χώρας του. Αυτό δεν το μνημονεύει ο Κρέων. Η διαταγή του λέει πως το σώμα του πρέπει να μείνει άταφο εκεί που βρίσκεται (29, 205). Σκοπεύει να τιμωρήσει το νεκρό άνδρα μετά θάνατο και σ’ αυτό δεν ακολουθεί κάποιο έθιμο, αλλά τις δικές του θεωρίες. […]

C.M. Bowra: «Οι Τραγωδίες του Σοφοκλή, Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος», εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1990, σ. 18.

Ο Χορός

Ο Χορός υποδέχεται τη απόφασή του χωρίς κριτική, αλλά και χωρίς επιδοκιμασία. Δεν αρνιέται πως ο Κρέων, αν εκλέξει, μπορεί να ενεργήσει κάπως έτσι:

Στο χέρι σου είναι νόμους να βάλεις όποιους θέλεις
Για τους νεκρούς και για μας που ζούμε.

Τα λόγια υπαινίσσονται ίσως κάποια αμφιβολία και δυσκολία. Φαίνεται πως ο Χορός αντιλαμβάνεται ότι η διαταγή δεν είναι δίκαιη, δεν είναι όμως προετοιμασμένος να το πει. Προς το παρόν οι ακροατές μπορεί να απατηθούν νομίζοντας πως σ’ αυτή την ειδική περίπτωση επιτρέπεται εξαίρεση στο καθολικό έθιμο της ταφής ή τουλάχιστον πως ο Κρέων έχει το δικαίωμα να κάμει ό,τι νομίζει πως ταιριάζει στην περίπτωση.

Ό.π. σ.19.

Γιατί ο Κρέων έχει άδικο

Ο Κρέων έχει άδικο. Οι θεοί δεν επιτρέπουν καμιά εξαίρεση στο νόμο τους. Η συνέχεια θα το δείξει κι αυτό χωρίς αμφιβολία είναι πλέον ξεκάθαρο στις πιο οξυδερκείς συνειδήσεις. Αν όμως ο Κρέων έχει άδικο, ποιοι είναι το μειονέκτημα της λογικής του; Ποιο λάθος τον οδηγεί σ’ αυτό το σφαλερό συμπέρασμα; Σύμφωνα με την ελληνική άποψη ο Κρέων πλανιέται, γιατί υποθέτει πως το δίκαιο της Πολιτείας τον δικαιώνει, όταν αρνιέται το χρέος σ’ αυτούς και σε ό,τι αποτελεί χρέος στους ανθρώπους, ανάμεσα στο τι είναι άγιο και τι απλώς δίκαιο. Το βασικό του σφάλμα είναι ότι θυσιάζει το πρώτο στο δεύτερο ή σε ό,τι φαίνεται πως είναι τέτοιο, πως νομίζει ότι οι ανθρώπινοι νόμοι ή αναγκαιότητες μπορούν ν’ αγνοήσουν τις υποχρεώσεις στους θεούς. [ …]

Ο Κρέων επίσης εκτελεί εκείνο που πιστεύει πως είναι εξαιρετικά δίκαιο. Αν εκείνο που ενδιέφερε ήταν βασικά η Πολιτεία, θα ενεργούσε δίκαια. Πάνω όμως απ’ αυτήν είναι οι θεοί κι όταν αυτός θυσιάζει τις απαιτήσεις των θεών στις απαιτήσεις της πολιτείας, ενεργεί με βέβηλο τρόπο. Η λογική του είναι σφαλερή, γιατί κάνει το λάθος να μην υπολογίσει τους θεούς.

Ό.π. σ.19-20.